کانون محبان حسینی سنخواست

همان گونه كه زندگی كوتاه دنیوی آن بانو هنوز سرشار از ناگفته های زیاد است و نامعلوم بودن مدفن شریف او سال هاست دل عاشقان را داغدار ساخته و قدرش همچون قبرش ناشناخته مانده، تولّد او نیز سِرِّ غامض و سر به مُهری است كه فقط نكاتی از آن، از طریق سخنان فرزندان بزرگوارش به ما رسیده و برای شنیدن همین نكات هم، ظرف ذهن ما بسی كوچك و كم حجم است.

در بررسی شخصیت افراد برتر، تحلیل عوامل مزبور موجب می گردد به جوانب درونی آنها راهی پیدا كنیم. با در نظر گرفتن این نكته، هر چه این افراد در سطح بالاتری قرار گرفته باشند، این عوامل، با اهمّیت تر و پیچیده تر می گردد و وقتی مسئله مربوط به «دعائم الدّین» (بزرگان دین، پایه ها و ستون های اصلی اسلام) می رسد ـ كه مبحث عصمت برای آنها طرح می شود ـ موضوع حسّاسیت فوق العادّه تری می یابد و نیاز به سندهای محكم تری دارد.

در مسیر برنامه ریزی شده الهی برای تولّد حضرت فاطمه سلام الله علیها، دو بخش قابل بررسی است:

بخش اوّل: اسرار پیش از تولّد تا زمان تولّد؛

بخش دوم: اسرار، كیفیت و نكات مربوط به هنگام تولّد.

بر اساس حكمت الهی، تولّد دختری كه تكمیل كننده موضوع نبوّت و پایه گذار مسئله امامت است و به القاب امّ ابیها و اُمُومَـه الائمّه (همان) مزین شده، نیازمند مقدّماتی است كه در صورت فراهم نشدن مقدّمات، كار به سرانجام نمی رسد و به هدف نائل نمی شود.

امّا در زمینه مقدّمات تولّد حضرت فاطمه سلام الله علیها در زمان حیات پیامبر اكرم صلّی الله علیه و آله و سلم اختصاصاً مواردی وجود دارد كه بسیار قابل تأمّل است.

حضرت فاطمه سلام الله علیها از نسل فردی است كه خداوند درباره او فرموده است:

خَلقت الاشیاء لاَجَلك وَ خَلقَتك لاجلی؛

همه چیزها را برای تو و تو را برای خودم آفریدم.

در این بیان نورانی، عظمت وجودی پیامبر اكرم صلّی الله علیه و آله و سلم به تصویر كشیده شده است؛ هرچند عقول ما از درك كُنه آن ناتوان و عاجز است.

پیامبری كه از حیث جسمی و نژادی نیز، به برترین قبیله و تیره اعراب منتسب و به نبی قُرشی معروف است، وجود نازنین حضرت فاطمه سلام الله علیها را بِضعه؛ (پاره گوشت خود) می داند.

1. اسرار قبل از تولّد تا زمان تولّد

این موضوعات و نكات، مواردی است كه در احادیث بیان شده است و هدف ما در این گفتار، بحث سندی احادیث نیست؛ زیرا پرداختن به آن مجالی گسترده تر و فرصت دیگری می طلبد. غالب این موارد كه در احادیثی با مضامین مشترك بیان شده، مورد اعتماد و وثوق علمای شیعه قرار گرفته است. محور كار، حدیثی است كه علّامه مجلسی آن را با سند مُفَضَّل بن عمر جعفی از قول امام صادق علیه السلام بیان كرده است.

1-1. بشارت خداوند به وجود حضرت فاطمه سلام الله علیها در معراج

پیش از تولّد حضرت فاطمه سلام الله علیها، خداوند در معراج، بشارت تولّد ایشان را به نبی خاتم صلّی الله علیه و آله و سلم داده و فرموده بود:

یا مُحَمَّد! إِنَّ اللهَ تَعَالَی یبَشِّرُكَ بِفَاطِمَةَ مِنْ خَدِیجَةَ بِنْتِ خُوَیلِدٍ...؛

ای پیامبر! خداوند [ولادت] فاطمه را از خدیجه، دختر خویلد به تو بشارت می دهد.

بشارت پیامبر اكرم صلّی الله علیه و آله و سلم به وجود مقدّس حضرت فاطمه سلام الله علیها، آن هم در معراج، خود به تنهایی گویای اهمّیت موضوع تولّد ایشان است و می توان به جرئت گفت كه این مسئله، یكی از مسائل حیاتی دنیای اسلام و مسلمانان بوده كه از طرف خداوند در آن موقعیت به پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم نوید داده شد. نكته دیگر در این حدیث، این است كه خداوند نام مبارك فاطمه را نیز پیش از ولادت برای او تعیین كرده است. در مورد نام فاطمه وجه تسمیه های مختلفی بیان شده؛ از جمله رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلم فرمودند:

لِاَنّها فُطِمَتْ هِی وَ شیعتُها و ذُرّیتُها مِنَ النّار؛

زیرا او، شیعیان و ذُرّیه اش را از آتش باز داشته و بركنار شده اند.

1-2. دوری گزیدن پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم از خدیجه سلام الله علیها

خداوند به پیامبر اكرم صلّی الله علیه و آله و سلم دستور می دهد كه باید چهل شبانه روز از حضرت خدیجه سلام الله علیها دوری گزیند.

در بخشی از حدیث آمده است:

النَّبِی صلّی الله علیه و آله و سلم جَالِسٌ بِالْأَبْطَحِ وَ مَعَهُ عَمَّارُ بْنُ یاسِرٍ وَ الْمُنْذِرُ بْنُ الضَّحْضَاحِ وَ أَبُو بكر وَ عُمَرُ وَ عَلِی بْنُ أَبِیطَالِبٍ وَ الْعَبَّاسُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَ حَمْزَةُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ إِذْ هَبَطَ عَلَیهِ جَبْرَئِیلُ فِی صُورَتِهِ الْعُظْمَی قَدْ نَشَرَ أَجْنِحَتَهُ حَتَّی أَخَذَتْ مِنَ الْمَشْرِقِ إِلَی الْمَغْرِبِ فَنَادَاهُ یا مُحَمَّدُ الْعَلِی الْأَعْلَی یقْرَأُ عَلَیكَ السَّلَامَ وَ هُوَ یأْمُرُكَ أَنْ تَعْتَزِلَ عَنْ خَدِیجَةَ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً؛

پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم در ریگزار ابطح با عمّار یاسر، منذر بن ضحضاح، ابوبكر، عمر، علی ابن ابی طالب علیه السلام، عبّاس بن عبدالمطلّب و حمزه بن عبدالمطلّب نشسته بودند. ناگهان جبرئیل در صورت عظیمش بر او فرود آمد؛ بال هایش را از مشرق تا مغرب گسترانیده بود. پس ندا داد: «ای پیامبر بزرگوار! خداوند بر تو سلام می فرستد و به تو دستور می دهد كه چهل روز از خدیجه فاصله بگیری.

در این قسمت از حدیث، دو نكته قابل تأمّل است:

اوّل این كه جبرئیل علیه السلام با هیبت اصلی خود (با بال های گسترده) بر پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم فرود آمد. این مسئله نشان می دهد كه حامل پیامی بسیار مهم برای پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم بوده است؛ همچنان كه برای اعلام امر رسالت هم با هیبت كامل بر رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلم ظاهر شد؛

نكته دوم، واژه «یأْمُرُكَ؛ خداوند به تو دستور می دهد» است. این نكته، متضمِّن این معناست كه دستور لازم الاجرا و دارای وجوب فوری است؛ زیرا خداوند از عشق فراوان پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم و حضرت خدیجه سلام الله علیها به یكدیگر آگاه بود و می دانست چنین دستوری بر آن دو حضرت، سنگین و مشقّت بار است. از این رو، در ادامه حدیث آمده است:

فَشَقَّ ذَلِكَ عَلَی النَّبِی وَ كَانَ لَهَا مُحِبّاً وَ بِهَا وَامِقاً؛

پس، آن بر پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم سنگین و سخت آمد؛ زیرا او عاشق و دلباخته همسر وفادار خویش بود.

ولی چون دستور، دستور الهی و لازم الاجرا بود، پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم بر انجام آن، لحظه ای درنگ نكرد و از همان لحظه، امر الهی را شروع نمود؛ بدون این كه واقعیت امر را به حضرت خدیجه سلام الله علیها اطّلاع دهد. از این رو، آن حضرت در روزهای آخر دوره، عمّار یاسر را به خدمت خدیجه سلام الله علیها فرستاد و به او فرمود به خدیجه بگو:

یا خَدِیجَةُ لَا تَظُنِّی أَنَّ انْقِطَاعِی عَنْكِ [هِجْرَةٌ] وَ لَا قِلًی وَ لَكِنْ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ أَمَرَنِی بِذَلِكَ لتنفذ [لِینْفِذَ] أَمْرَهُ فَلَا تَظُنِّی یا خَدِیجَةُ إِلَّا خَیراً فَإِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَیبَاهِی بِكِ كِرَامَ مَلَائِكَتِهِ كُلَّ یوْمٍ مِرَاراً؛

گمان نكن كه من از تو بریده و تو را رها كرده ام؛ بلكه پروردگارم برای اجرای آن به من دستور فرموده است. در آن، خیر بیاندیش. خداوند هر روز به وجود تو به بزرگان فرشته ها افتخار می كند.

لازم به ذكر است كه حضرت خدیجه سلام الله علیها نیز در همین ایام به دستور پیامبر اكرم صلّی الله علیه و آله و سلم در منزل مانده بود و نمونه بارز آیه «و قَرَنَ فی بُیوتِكُنَّ» در این ایام و در تمام عمر و برای دوری پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم در حزن و نگرانی بود.

1-3. روزه گرفتن، قیام و عبادت شبانه در طول مدّت چهل شبانه روز

در بخشی از حدیث آمده است:

فَأَقَامَ النَّبِی أَرْبَعِینَ یوْماً یصُومُ النَّهَارَ وَ یقُومُ اللَّیلَ؛

پیامبر در این چهل روز، روزه دار بود و در شب به عبادت می پرداخت

او باید چهل شبانه روز، یادآور اربعین میقات حضرت موسی علیه السلام با تمام مشكلات آن زمان و مسائل روزمرّه نوپای اسلام، در عبادت و بندگی سپری نماید.

در حدیث، بیان شده كه پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم در پیغام خود به حضرت خدیجه سلام الله علیها می فرماید:

فَإِنِّی فِی مَنْزِلِ فَاطِمَةَ بِنْتِ أَسَدٍ؛

من در منزل فاطمه بنت اسد، مادر اسدالله الغالب هستم.

1-4. پایان چهل روز، نزول جبرئیل و میكائیل برای تحفه الهی

پس از سپری شدن «فَتَمَّ میقاتُ رَبِّهِ»، جبرئیل علیه السلام، فرود آمد و گفت:

یا مُحَمَّدُ الْعَلِی الْأَعْلَی! یقْرِئُكَ السَّلَامَ وَ هُوَ یأْمُرُكَ أَنْ تَتَأَهَّبَ لِتَحِیتِهِ وَ تُحْفَتِهِ. قَالَ النَّبِی صلّی الله علیه و آله و سلم یا جَبْرَئِیلُ وَ مَا تُحْفَةُ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ مَا تَحِیتُهُ قَالَ لَا عِلْمَ لِی...؛

ای پیامبر بزرگوار! خداوند به تو درود می فرستد و به تو دستوری می دهد كه برای هدیه و تحفه او آماده شوی. پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم به او گفت: «تحفه پروردگار چیست؟» جبرئیل علیه السلام گفت: «من به آن آگاهی ندارم.» در آن وقت، میكائیل علیه السلام فرود آمد و با او ظرفی بود كه با پارچه ای از سندس [یا استبرق] پوشیده شده بود. آن را جلوی پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم گذارد.

در قسمتی از حدیث آمده كه جبرئیل علیه السلام در جواب سؤال پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم در مورد تحفه الهی، این جمله را بیان كرد: «لا علمَ لی» این چه تحفه ای بود كه جبرئیل علیه السلام، مأمور خبرهای غیبی خداوند، نسبت به ماهیت آن اظهار بی اطّلاعی می كند؟ همان گونه كه در زیارتش به آن اشاره شده است:

فاطمةُ بنتُ رسول الله وَ بِضعَه لَحمِهِ و صَمیم قَلبِهِ و فَلذَه كبدِهِ وَ التَّحیه مِنكَ لَهُ وَ التُحفه؛

فاطمه دختر رسول خدا، پاره تن و قوام قلب او، پاره جگرش و آنكه هدیه و تحفه پروردگار برای پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم بود.

وَ لَها لیسَ نَواله الّا نَوالَ اللهِ عَمَّ نَوالَهُ؛

برای آن حضرت (زهرا سلام الله علیها) عطا و بخششی است كه بالاتر از آن نیست، مگر عطا و بخشش خداوندی كه بخشش او همگانی است.

نزول میكائیل علیه السلام، فرشته رزق و روزی، از نكات قابل تأمّل در این موضوع است. فرود دو فرشته برای انجام یك امر الهی، یكی حامل پیام و یكی حامل هدیه الهی، همه عظمت یك موضوع را می رساند. قرار است چه اتّفاقی بیافتد؟

1-5. افطار با غذای مخصوص دربار الهی، معجونی از بهشت

جبرئیل علیه السلام به پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم گفت:

پروردگار به تو دستور می دهد كه از این غذا افطار كنی.

كَشَفَ الطَّبَقَ فَإِذَا عِذْقٌ مِنْ رُطَبٍ وَ عُنْقُودٌ مِنْ عِنَبٍ فَأَكَلَ النَّبِی پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم مِنْهُ شِبَعاً وَ شَرِبَ مِنَ الْمَاءِ رِیاً وَ مَدَّ یدَهُ لِلْغَسْلِ فَأَفَاضَ الْمَاءَ عَلَیهِ جَبْرَئِیلُ وَ غَسَلَ یدَهُ مِیكَائِیلُ وَ تَمَنْدَلَهُ إِسْرَافِیلُ ارْتَفَعَ فَاضِلُ الطَّعَامِ مَعَ الْإِنَاءِ إِلَی السَّمَاءِ؛

ظرف را آشكار ساخت. در آن، خوشه ای خرمای تازه و خوشه ای انگور بود. رسول خدا پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم از آنها میل فرمودند. بعد از آن، آب نوشید تا سیراب شد. پس اراده فرمود دست های خود را بشوید؛ جبرئیل علیه السلام بر دست هایش آب ریخت. میكائیل آن را شست وشو داد و اسرافیل با دستمالی خشك كرد. آنگاه اضافه غذا را با ظرف آن به طرف آسمان بردند.

نكته اوّل: یكی دیگر از فرشتگان الهی، یعنی اسرافیل علیه السلام، به عنوان یك خدمت كار در این زمان و برای این موضوع حضور یافته است.

نكته دوم: در بخشی از حدیث آمده كه حضرت علی علیه السلام می فرمایند:

روش پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم این بود كه هنگام افطار به من دستور می داد در را باز كنم تا اگر كسی می خواست غذا بخورد، وارد شود؛ ولی در آن شب به من فرمودند: كنار در بنشین و كسی را راه نده؛ زیرا خوردن این طعام بر غیر من حرام است.

پس می توان گفت این غذا با غذاهای دنیایی بسیار فرق داشت؛ بلكه در میان مائده های الهی نیز غذای مخصوص دربار الهی بود.

نكته سوم: در مورد نوع غذایی كه باعث انعقاد نطفه وجود حضرت زهرا سلام الله علیها در جسم پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم گردید، چندین نظر بیان شده است:

1. خرما و انگور (همان)؛

2. سیب بهشتی از درخت طوبا؛

3. آمیخته شدن عرق جبرئیل؛

4. خرما به تنهایی.

از میان موارد فوق، سیب بهشتی از بقیه اهمّیت و شهرت بیشتری دارد. از همین روست كه در زیارت نامه آن حضرت، ایشان را «تفاحه الفردوسِ و الخُلدِ؛ سیب بهشتِ فردوس و خلد» خطاب قرار می دهیم.

امّا می توان این نكته را نیز عنوان نمود كه هر سه مورد، یعنی سیب، انگور و خرما از بهشت برای پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم آمده بود و با توجّه به دو نكته، می توان بین هر سه میوه جمع نمود:

الف) از مهم ترین درختان بهشتی، درخت طوبا است. در فرمایش امام رضا علیه السلام خطاب به اباصلت آمده است:

إنَّ شجرةَ الجَنَّةِ تَحمِلُ أنواعاً... وَ لَیست كَشَجرةِ الدُّنیا؛

همانا درخت بهشتی انواع میوه ها را دارد و مانند درخت دنیایی نیست. بنابراین درخت طوبا می تواند هر نوع میوه ای را در بر داشته باشد.

ضمن این كه در برخی از روایات، نام اختصاصی از میوه برده نشده و فقط اشاره شده كه جبرئیل علیه السلام از میوه های طوبا به پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم دادند؛ مانند این حدیث:

هنگامی كه عایشه به بوسیدن مكرّر حضرت فاطمه سلام الله علیها توسط پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم اعتراض كرد، رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلم به او فرمودند:

یا عَائِشَةُ! إِنِّی لَمَّا أُسْرِی بِی إِلَی السَّمَاءِ دَخَلْتُ الْجَنَّةَ فَأَدْنَانِی جَبْرَئِیلُ مِنْ شَجَرَةِ طُوبَی وَ نَاوَلَنِی مِنْ ثِمَارِهَا فَأَكَلْتُهُ فَحَوَّلَ اللهُ ذَلِكَ مَاءً فِی ظَهْرِی فَلَمَّا هَبَطْتُ إِلَی الْأَرْضِ وَاقَعْتُ خَدِیجَةَ فَحَمَلَتْ بِفَاطِمَةَ؛

ای عایشه! هنگامی كه به معراج رفتم، به بهشت وارد شدم. جبرئیل علیه السلام مرا به نزدیك درخت طوبا برد و از میوه های آن به من داد. پس آن را خوردم. خداوند آن را به آبی در پشت من تبدیل كرد و هنگامی كه به زمین فرود آمدم در اثر مواقعه با خدیجه سلام الله علیها، به فاطمه سلام الله علیها باردار گشت.

ب) خوردن این میوه ها در مراحل مختلف صورت گرفته است. در معراج، بحث میوه سیب و درخت طوبا برای پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم مطرح شده و بعد از آن، در زمین رطب و انگور و در جمع باعث ایجاد نطفه آن بانوی اسلام گردیده است و به نظر می آید آمیختگی عرق جبرئیل علیه السلام در موقع حمل آن غذا صورت گرفته باشد؛ نه به عنوان یكی از اجزای اصلی.

1-6. تعجیل پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم در مواقعه با حضرت خدیجه سلام الله علیها به امر الهی
پس از آنكه پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم از آن غذای بهشتی و الهی خورد، برخاست تا برای نماز آماده شود. جبرئیل علیه السلام او را از نماز خواندن منع نمود و به او فرمود:

الصَّلَاةُ مُحَرَّمَةٌ عَلَیكَ فِی وَقْتِكَ حَتَّی تَأْتِی إِلَی مَنْزِلِ خَدِیجَةَ فَتُوَاقِعَهَا فَإِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ آلَی عَلَی نَفْسِهِ أَنْ یخْلُقَ مِنْ صُلْبِكَ فِی هَذِهِ اللَّیلَةِ ذُرِّیةً طَیبَةً فَوَثَبَ رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلم إِلَی مَنْزِلِ خَدِیجَةَ؛

اكنون وقت نماز نیست؛ بلكه باید به خانه خدیجه سلام الله علیها روی و با وی همبستر گردی. خداوند اراده فرمود كه امشب از صلب شما فرزندی پاك بیافریند. رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلم به دنبال این فرمان، فوری به طرف خانه خدیجه سلام الله علیها روان گردید.

از عبارت «وَثَبَ الی؛ پرید، برجست.» می توان فهمید كه اوّلاً امر الهی وجوب فوری داشته است و ثانیاً پیامبر اكرم صلّی الله علیه و آله و سلم به خاطر علاقه وافری كه به همسر خویش داشت، به محض رخصت الهی برای دیدار حضرت خدیجه سلام الله علیها، به منزل ایشان رفت و این عشق دو طرفه بود؛ زیرا در حدیث آمده است كه حضرت خدیجه سلام الله علیها هنگامی كه صدای پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم را شنید، با شادمانی و خوشحالی فراوان در را باز كرد.

قَالَتْ خَدِیجَةُ فَقُمْتُ فَرِحَةً مُسْتَبْشِرَةً بِالنَّبِی صلّی الله علیه و آله و سلم وَ فَتَحْتُ الْبَابَ

نظرات شما عزیزان: